Suv nima?

Suv — vodorod va kisloroddan tashkil topgan barqaror molekuladir.

H₂ + ½ O₂ → H₂O + 58 Kkal/mol

Suvning sifati asosan quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi: eritilgan moddalar, suzuvchi zarrachalar (loyqa), organik iflosliklar, hid va ta’m beruvchi moddalar, fenollar va bakteriyalar.

Suv — kimyoviy jihatdan vodorod va kislorod elementlaridan iborat bo‘lib, u suyuqlik, qattiq yoki gaz holatida bo‘lishi mumkin. Suv — hayotning asosi bo‘lib, o‘simliklar, hayvonlar va insonlar tanasidagi eng muhim tarkibiy qismlardan biridir. Inson organizmi uchun kuniga o‘rtacha 2–3 litr suv ichish tavsiya etiladi (faollik va tana og‘irligiga qarab).

Yer yuzidagi umumiy toza (ichimlik) suv zaxirasi taxminan 1,4 milliard km³ ni tashkil etadi. Ammo bu miqdorning atigi 8,5 foizidan foydalanish mumkin. Bugungi kunda dunyo aholisi 6 milliarddan oshganini hisobga olsak, 21-asrda “suv urushlari” haqidagi bashoratlar unchalik ham asossiz emas. Hozirda suvga bo‘lgan ehtiyoj va qadr shu darajada ortdiki, odamlar uni “Ko‘k Oltin” deb atay boshladi.

20-asr boshlarida dunyo aholisi 1,6 milliard atrofida edi. Asr oxirida esa bu ko‘rsatkich 6 milliardga yetdi. Bu holat suv iste'molini keskin oshirdi. Biroq suv sarfining ortishiga yana bir sabab — rivojlangan davlatlarda har bir odamga to‘g‘ri keladigan suv miqdorining ko‘payganidir. Masalan, AQSHda bir kishi kuniga o‘rtacha 700 litr suv ishlatadi. Bu esa, masalan, Senegal aholisi bilan solishtirganda — 24 barobar ko‘p demakdir.

Toza suv uchta asosiy yo‘nalishda ishlatiladi: qishloq xo‘jaligi, sanoat va uy-joy sektori. Oldin suvning 90 foizdan ortig‘i qishloq xo‘jaligida ishlatilgan bo‘lsa, hozir bu ko‘rsatkich 69% gacha tushgan. Biroq kam rivojlangan mamlakatlarda, xususan Afg‘oniston, Sudan kabi quruq va issiq hududlarda bu ko‘rsatkich 90% ga yetishi mumkin. Hozirgi kunda sanoat va energetika sohalari suvning 23 foizini, ovqatlanish va turar joylar esa 8 foizini iste’mol qilmoqda.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, 3-dunyo mamlakatlarida tarqalgan kasalliklarning 80 foizi sifatsiz va yetarli bo‘lmagan suv sababli yuzaga keladi. (masalan: bezgak, tif, xolera, dizenteriya). Har yili 2 milliard odam ana shunday kasalliklarga chalinadi va 5 million kattalar hayotdan ko‘z yumadi. (JSST – 1992 yil “Yerimiz va Salomatligimiz” hisobotidan)

Bundan tashqari, suv bilan bog‘liq kasalliklar sabab har yili 5 yoshdan kichik 14 million bola vafot etadi. Aslida, JSST hisob-kitobiga ko‘ra, agar har bir kishiga yiliga atigi 5 frank (taxminan 5–6 dollar) sarflansa, ushbu kasalliklarning oldi olinishi mumkin edi.

1995 yilgi Jahon banki hisobotida dunyo aholisining 22 foizida hanuzgacha uyda ichimlik suvi yo‘qligi qayd etilgan. Misol uchun:

• Kambodja – 13%

• Chad – 24%

• Markaziy Afrika – 18%

• Gvineya, Madagaskar – 29%

• Angola, Mozambik – 32%

• Kuba – 90%

• Turkiya – 92%

• AQSH – 90%

• Eron – 91%

• Iroq – 56%

• Suriya – 71%

Yevropaning rivojlangan davlatlari — Fransiya, Shveytsariya, Finlyandiya, Germaniya, Niderlandiya kabi mamlakatlarda esa bu ko‘rsatkich 100% yaqin.